İlk Afgan Kadın Graffiti Sanatçısı, Afgan Kadınların Sesi Oluyor

Afganistan’ın ilk kadın graffiti sanatçısı Shamsia Hassani, Taliban’ın tehditleriyle karşı karşıya kalan Afgan kadınlarını tasvir ediyor. Shamsia Hassani tüm tehlikelere rağmen direniş çalışmalarını ısrarla sürdürüyor.

Shamsia Hassani geçtiğimiz yıllarda yaptığı çalışmalarla uluslararası başarıya ulaştı. Cesur çıkışlarıyla kadınların sesi olarak bilinen  Afganistan’ın ilk kadın grafiti ve sokak sanatçısı Shamsia duvar resimleri yapmak ve galeri sergilerine katılmak için Kuzey Amerika, Avrupa ve Asya ülkelerine seyahat etti.

2014 senesinde Foreign Policy’nin en önemli 100 küresel düşünür listesine girdi ve dünyanın dört bir yanından ‘kuralları değiştiren’ kadınların portrelerinden oluşan en çok satan Asi Kızlara Uykudan Önce Hikayeler’in ikinci cildine dahil edildi.

Geçen hafta, Taliban’ın Kabil’i de ele geçirmesinden sonra, Shamsia’nın sosyal medyadaki varlığı daha da büyük yankı buldu.

Afgan kadınlarının maruz kaldığı aşırı korku, umutsuzluk ve şiddetli baskının ifadelerini parlak mavi kıyafetler giyen kadınlarda gösteren iki güçlü resmi Instagram’da on binlerce beğeni aldı ve Facebook’ta binlerce kez paylaşıldı.

Yüzlerce takipçi sosyal medya aracılığıyla Afgan kadınları ve Kabil’de yaşayan Hassanni için endişe duyduklarını ve onlar için dua ettiklerini belirttiler.

Sosyal medya hesaplarını sildi

Geçen hafta boyunca, kadınlar başkentin kamusal alanlarında bulunmaktan büyük ölçüde kaçındı ve çoğu sanatçı Taliban’ın şiddet içeren ve ölümcül sonuçlara sebebiyet verebilecek eylemlerinden dolayı sohbet mesajlarını ve sosyal medya hesaplarını sildi.

Taliban’ın Kabil’i ele geçirmesinden sonra Hassani sosyal medya hesaplarından hiçbir paylaşımda bulunmadı ve hayranları güvenliği konusunda merak etmeye başladı.

Afgan kadınlarının sesini duyurmaktan vazgeçmedi

Son serisindeki “Ölümden Karanlığa” isimli yeni resim salı günü geç saatlerde yayınlandı. Böylelikle Hassani’nin çalışmaya ve Afgan kadınlarının deneyimlerine dile getirmeye devam ettiği kesinleşti.

Shamsia’nın menajeri DW’ye yaptığı açıklamada sanatçının röportaj için müsait olmadığını ancak güvenli ve gizli bir yerde olduğunu açıkladı.

Kadın sanatçılar daha çok tehdit altında

Görüntüleri yayınlamak cesur bir hareket.  Çoğu analist ve insan hakları aktivisti Taliban yönetiminin 90’lı yıllarda yaptığı gibi kadınlar için acımasız kısıtlamalar ve ölümcül cezalar uygulayacağına belirtiyor.

Taliban’ın geçmişte yaptığı işlerle İslam hukukunun katı yorumuna hakaret ettiğini düşündüğü kadınlar ve kadın sanatçılar daha tehlikeli bir konumda.

Shamsia 2016 senesinde verdiği bir röportajda bazı insanların İslam dininde sanata izin verilmediğini düşündüklerini ve bu nedenle de onu durdurabileceklerini düşündüklerini söyledi.  Ayrıca çok sayıda dar görüşlü insanın biraraya gelmesi durumunda daha güçlü olacaklarına ve herşeyi yapabileceklerine inandığını belirtti.

Shamsia Hassani

Shamsia 1988’de İran’da mülteci Afgan bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. 2005 yılında Kabil Üniversitesi’nde resim ve görsel sanatlar eğitimi almak için Afganistan’a döndü.  2010 senesinde graffiti ve sokak sanatına başladığında eğitimini tamamlamıştı.

Shamsia, Street Art Bio’ya verdiği bir röportajda, Afgan kadınlarının karşılaştığı zorlukları, aynı zamanda da kadınların dayanıklılığını ve kararlılıklarını kamuya göstermede etkin bir araç olduğundan grafitiyi seçtigini ifade etti.

Burka giyenler de dahil olmak üzere insanların Afgan kadınları üzerindeki algısını değiştirmek istediğini söyleyen Shamsia, onların gerçekte göründüklerinden daha modern, mutlu, haereketli, belki de daha güçlü olduklarını söyledi. Amacının insanların onlara farklı bakmasını sağlamak olduğunu belirtti.

Kadınları görünür kılmayı ve algıları değiştirmeyi amaçladı

Shamsia ayrıca sanatını Taliban ve diğer aşırılık yanlısı grupların saldırılarına doğrudan yanıt vermek için kullandı. Bunun sonucunda acı ve kaybın yakıcı görüntüleri ortaya çıktı. Güzel sanatlar profesörü olduğu Kabil Üniversitesi’nde yapılan saldırının ardından yaşanan üzüntüyü, Kasım 2020 tarihli fotoğraf üzerine yaptığı boya çalışmasında göstermekte.

Aynı yılın Mayıs ayında yaptığı gri tonlu bir resmi, doğumevine yapılan ölümcül saldırıya tepki olarak çizdi.

Onun kadınlarının gözleri kapalı ve ağızları yok

Shamsia’nın eserlerindeki kadın tasvirlerinde özlem ve meydan okuma, umut ve kalp kırıklığı, özgürlük ve korku duygularını görebilirsiniz. Resimleri genellikle parlak renklerin kullanıldığı  geometrik şekillerden oluşmaktadır. Saçlar baş örtüsünün altından görünürken, uzun, kalın kirpikler kapalı gözlerin üzerinde resmedilir.  Resimlerde kadınların ağzı yoktur, ancak suretlerinde doğa unsurları veya enstrümanlar var.

‘Gözleri kapalı, ama bu göremediği anlamına gelmez’

Shamsia 2018’de DW’ye verdiği bir demeçte onları (müzik aletlerini) kadınların sesini duyurması için bir sembol olarak kullandığını belirtti. Ağzı olmadığı için müzik aletlerini insanlarla konuşmak, daha yüksek sesle konuşmak ve daha fazla dikkat etmek için kullanabilir ve ayrıca müzik aletinin kadınlara toplumda konuşma gücü verdiğini söyledi.

Sanatçı şöyle devam ediyor: ‘‘Gözleri kapalı, çünkü genellikle çevresinde görecek iyi bir şeyi yok… ve bazen de geleceğini göremiyor. Bu yüzden gözleri kapalı, ama bu göremediği anlamına gelmez.’’

Sokak graffitisinin ulaşılabilir olması, bir galeriyi ya da müzeyi ziyaret etme şansı az olan insanlara sanatı tanıtmanın iyi bir yolu olduğunu düşünen Shamsia’yı cezbetti. Yine de şehir Afgan hükümetinin kontrolü altındayken bile Kabil’de bir kadın olarak kamusal alanda yaratıcı bir şekilde çalışmak riskliydi.

Röportajda kamusal alanlardan ve sürekli meydana gelen patlamalardan gerçekten korktuğunu, genellikle insanların kadın aktivitelerinden memnun olmaması nedeniyle kadınların özellikle grafiti ve sokak sanatçılığı yapmasının zor olduğunu söyledi. 

Dreaming Graffiti

Kabil sokaklarında hızlı hareket edebilmek için çok büyük olmayan grafitiler yapatı. Bu zorlukların üstesinden gelmek için binaların fotoğraflarını çekmeye ve grafitilerini doğrudan anlık görüntüler (snapshot) üzerinden boyamaya başladı ve bunun sonunda ‘’Dreaming Graffiti’’ serisi ortaya çıktı.

Sanat dünyasındaki başarısına rağmen, Shamsia 2018 senesine DW’ye verdiği bir demeçte bazen bir fark yaratamadığını düşündüğü için umutsuz hissettiğini söyledi.

Yine de sanatıyla insanlara güç ve dayanma gücü vermeye kendini adadığını belirten Shamsia sanat eserleriyle ve fikirlerini paylaşarak insanların fikrini değiştirdiğini söyledi.

Son resimleri ile Afganistan’daki kadın ve kız çocuklarının durumunu kamuoyuna duyurmak ve hatırlanmalarını istiyor.

Çeviri: Gözde Batmaz